نگاهی به رساله ساز و پیرایه شاهان پرمایه اثر بابا افضل کاشانی

مقوله سیاست، همواره از مسائل مورد اهتمام اندیشه‌وران ایرانی بوده است و سابقه آن به پیش از اسلام می‌رسد. هم فیلسوفان و هم سیاستمداران و ادیبان، هر کدام به گونه‌ای به این موضوع پرداخته‌اند. رساله‌های فلسفی و سیرالملوک یا سیاست‌نامه‌های فراوانی به قلم نویسندگان بزرگی از ایران بر جای مانده است که هرکدام نشانگر طرز تلقی خواص و عوام از مقوله سیاست و حکومت در دوره‌های مختلف تاریخ ایران زمین می‌باشد. آثار گران‌سنگی که از فارابی، ابوالحسن عامری، خواجه نظام‌الملک و خواجه نصیر طوسی و حتی سعدی شیرازی بر جای مانده، نشانگر توجه جدی اهل فکر به این مسئله بوده است. یکی دیگر از نویسندگانی که به این مهم همت گماشته، افضل‌الدین محمد بن حسن مرقی کاشانی، حکیم، عارف و شاعر ایرانی نیمه دوم سده ششم و نیمه نخست سده هفتم هجری، و مشهور به بابا افضل است. او از دانشوران تأثیر‌گذار در ایران و جهان اسلام است که تنوع آثار و گوناگونی زمینه‌های اندیشه او برجستگی خاصی به وی بخشیده است. بابا افضل در اقسام مختلف حکمت و ادب و تصوف، قلم زده است. از دیگر عرصه‌هایی که بدان پرداخته، فلسفه سیاسی است. رساله ساز و پیرایه شاهان پرمایه، مهم‌ترین اثر او در این حوزه می‌باشد. افضل‌الدین در این تصنیف مختصر، اهم مسائل مطروح در دانش سیاست زمانه خود را با نثری شیوا به فارسی نوشته است. این رساله از آن نظر حائز اهمیت بسیار است که علاوه بر سادگی و استحکام بیان، به نوعی نماینده سنت اندیشه سیاسی در ایران پس از اسلام در زمان خود می‌باشد. مقاله حاضر در صدد آن است که با مروری مختصر در آثار سیاسی پیش از بابا افضل در حوزه تمدن ایرانی‌ـ اسلامی، جایگاه رساله ساز و پیرایه شاهان پرمایه را در این عرصه، همچنین تبیین و میزان اثرپذیری آن را از پیشینیان، به‌ویژه خواجه نظام‌المک طوسی، بررسی نماید. نکته دیگری که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است، دیدگاه خاص بابا افضل درباره سیاست و حکومت‌داری در زمانه خود می‌باشد.